|
Tο ερευνητικό αντικείμενο του σεμιναρίου ορίζεται ουσιαστικά από τον διαχωρισμό της δικαιοσύνης και του δικαίου και τη σχέση τους με τη βία, μια θεματική που διατυπώνεται επιγραμμματικά στην έναρξη του κειμένου του Bάλτερ Mπένγιαμιν (Walter Benjamin), Προς την κριτική της βίας (Zur Kritik der Gewalt, 1921). Το κείμενο αυτό θα αναλυθεί διεξοδικά σε συνάρτηση με την προβληματική της κατάστασης εξαίρεσης, σύμφωνα με τις αναλύσεις του Καρλ Σμιτ (Carl Schmitt), του Τζόρτζιο Αγκάμπεν (Giorgio Agamben, Κατάσταση εξαίρεσης, Πατάκης, 2007) και του Ζακ Ντερριντά (Jacques Derrida).
Mια καθοριστική θεωρητικο-πολιτική (επ)κριτική της μπενγιανιμικής προσέγγισης της βίας δίνει ο Zακ Nτερριντά (Jacques Derrida) στο κείμενό του Iσχύς νόμου (Force de loi, 1990. – βλ. Ισχύς νόμου, μτφρ. Β. Μπιτσώρης Πατάκης, 2015), όπου εκκινεί από τη διαπίστωση ότι η βία ενυπάρχει καταστατικά στο ίδιο το δίκαιο. Ο Ντερρριντά, μολονότι αποδέχεται, όπως ο Mπένγιαμιν, τη διάκριση μεταξύ των εννοιών δικαιοσύνης και δικαίου, αρνείται να τις αποσυνδέσει, για να διαφοροποιηθεί αισθητά από το μπενγιαμενικό πρόταγμα περί της βίας της επαναστατικής «θείας δικαισύνης», χωρίς ωστόσο να εγκαταλείπει την «επαναστατική δικαιοσύνη», η οποία τοποθετείται πέραν οιασδήποτε συσχέτισής της με τις τρεις αβρααμικές μονοθεϊστικές θρησκείες, ακόμη και με οιανδήποτε θρησκεία εν γένει (ντερριντιανός «ριζικός αθεϊσμός»).
H έννοια της «επαναστατικής δικαιοσύνης» και στους δύο φιλοσόφους συνδέεται άμεσα με τη μεσσιανικότητα, η οποία επανακαθορίζει δραστικά την εννόηση της ιστορίας. Στον Μπένγιαμιν ο θεολογικός (ιουδαϊκός) μεσσιανισμός συμπλέκεται άμεσα με τη μαρξιστική χειραφετική προοπτική, ασκώντας ωστόσο σφοδρή κριτική στη σοσιαλδημοκρατική έννοια της προόδου – αλλά και στην αντίστοιχη μαρξική, η οποία ερμηνεύει την ιστορία ως μια τελεολογικά προοδευτική συνεχή και αδιάλειπτη πορεία προς μια αταξική κοινωνία, τουτέστιν αντλώντας τη δύναμη των χειραφετικών επαναστάσεων από το μέλλον. Αντίθετα, ο μπενγιαμινικός μεσσιανισμός διακόπτει αυτήν τη συνεχή τελεολογική εξέλιξη προσανατολιζόμενος στο παρελθόν και εστιάζοντας στον «νυν-χρόνο» («Jetztzeit»). Ο Ντερριντά στα Φαντάσματα του Μαρξ υποστηρίζει μια μεσσιανικότητα χωρίς μεσσιανισμό, χωρίς καμία αναφορά σε οιανδήποτε θρησκεία, συνδέοντας αυτήν τη μεσσιανικότητα με τη δικαιοσύνη και την επανάσταση δίνοντας συνάμα έμφαση στη χωροχρονικότητα του «εδώ τώρα», αποδεσμευόμενος κατ’ αυτόν τον τρόπο από την υπερβατική προέλευση μιας μεσσιανικής επανάστασης. Ο Αγκάμπεν (Agamben), από την πλευρά του (Il tempo que resta, 2000), εκκινεί από τον μεσσιανισμό του Αποστόλου Παύλου, ισχυριζόμενος ότι ο μεσσιανικός παύλειος «νυν καιρός» συνδέεται άμεσα με τον μεσσιανικό μπενγιαμινικό «νυν-χρόνο» και τονίζει τη συνάφεια της μπενγιαμινικης «ασθενούς μεσσιανικής ισχύος» με την παύλεια περιώνυμη φράση «η γαρ δύναμις εν ασθενεία τελείται» (Προς Κορινθίους Β΄, 12, 9). Η θεματική περί της μεσσιανικότητας κλείνει με την πραγμάτευση της έννοιας της «ασθενούς ισχύος» από τον Ντερριντά, προσδιορίζοντας εν κατακλείδι τη σχέση των εννοιών της ισχύος, της δύναμης, της δύναμης-ενεργητικότητας, της αδυναμίας-παθητικότητας, της βίας, της εξουσίας, της επανάστασης, του δικαίου και της δικαιοσύνης.
|
