Θεωρίες ιδεολογίας

Περιγραφή: Το μάθημα (σεμιναριακής μορφής) θα διερευνήσει επιλεκτικά ορισμένους σταθμούς από την προϊστορία και την ιστορία μιας από τις πλέον πολύσημες έννοιες της πολιτικής θεωρίας και φιλοσοφίας: αυτήν την ιδεολογίας. Θα γίνει μια αρχική αναζήτηση των πρόδρομων εννοιολογήσεων της ιδεολογίας στις πηγές του δυτικού πολιτισμού (κλασική αρχαιότητα και βιβλική μονοθεϊστική παράδοση). Στη συνέχεια, η συζήτηση θα επικεντρωθεί στη νεώτερη προβληματική περί ατομικών και συλλογικών ιδεών ή αναπαραστάσεων, με σταθμούς τον Descartes και τον Locke, στους οποίους θα ανιχνευθεί η θεματοποίηση του υποκειμένου στη νεωτερικότητα, τον Spinoza, ως μια εναλλακτική νεωτερική κατανόηση του ανθρώπου και του κόσμου του, τον πρώιμο βρετανικό εμπειρισμό (Bacon, Hobbes)· τον γαλλικό Διαφωτισμό (Helvetius, Holbach, Condillac), και ειδικότερα τον de Tracy και την ομάδα των «ιδεολόγων» (που επινόησαν και τον όρο «ιδεολογία», με ένα νόημα τελείως διαφορετικό από αυτό που θα καταλήξει να ισχύει)· τον Feuerbach και την κριτική του στη θρησκευτική συνείδηση με όπλο το σχήμα την αλλοτρίωσης· τη ριζοσπαστικοποίηση αυτής της έννοιας από τον νεαρό Marx που θα καταλήξει στο πρώτο σχεδίασμα του «ιστορικού υλισμού» στη Γερμανική Ιδεολογία· τον μετασχηματισμό της αλλοτρίωσης ως ενός ιστορικού φαινομένου με κοινωνική υλικότητα από τον ώριμο Marx του Κεφαλαίου, στην παράγραφο για τον «φετιχιστικό χαρακτήρα του εμπορεύματος»·  και τέλος την εκ νέου επεξεργασία της μαρξικής και μαρξιστικής έννοιας της ιδεολογίας από τον  Althusser, δια μιας θεωρητικής παράκαμψης μέσω της σπινοζικής «ανθρωπολογίας», η οποία και θα ανοίξει τη συζήτηση με πιο πρόσφατες θεωρήσεις.

Σκοποί-Μαθησιακά αποτελέσματα: Το σεμινάριο, μέσω ανάγνωσης κειμένων και συζητήσεων, θα επιχειρήσει να αναδείξει τόσο τα φιλοσοφικά διακυβεύματα όσο και τις κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις της θεματοποίησης των συστημάτων ιδεών (αλλά επίσης και πρακτικών και στάσεων), που καθορίζονται κοινωνικά αλλά και αναδρούν συχνά καθοριστικά επί της κοινωνικής πραγματικότητας που τις καθόρισε και στην οποία σε τελική ανάλυση αναφέρονται. 

Βιβλιογραφία:

Τ. Eagleton, Ιδεολογία – Μια εισαγωγή, Πεδίο, Αθήνα 2018

Κ. Δοξιάδης, Ιδεολογία – έξι διαλέξεις, Νήσος, Αθήνα 2017

Πλάτων, Ευθύφρων (μετ. Σκουτερόπουλος), Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1982

Πλάτων, Πολιτεία (μετ. Σκουτερόπουλος),Πόλις, Αθήνα 2002

Καρτέσιος, Στοχασμοί περί της πρώτης φιλοσοφίας, Εκκρεμές, Αθήνα 1976

Καρτέσιος, Τα πάθη της ψυχής, Κριτική, Αθήνα 2017

J. Locke, Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2016.

Σπινόζα, Ηθική, Εκκρεμές, Αθήνα 2009

Ε. Μπαλιμπάρ, Ο Σπινόζα και η πολιτική, Εστία, Αθήνα 2010

L. Feuerbach, Η ουσία του χριστιανισμού & Η ουσία της θρησκείας, ΚΨΜ, Αθήνα 2012

K. Marx, Κείμενα από τη δεκαετία του 1840 (επιμ. Θ. Γκιούρας), ΚΨΜ, Αθήνα 2014

K. Marx, Το Κεφάλαιο, τ. 1, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2002

Ε. Μπαλιμπάρ, Η φιλοσοφία του Μαρξ, Νήσος, Αθήνα 1999

Λ. Αλτουσέρ, Θέσεις, Θεμέλιο, Αθήνα 1999.

D. Howarth, Η έννοια του λόγου, Πολύτροπον, Αθήνα 2008

Αξιολόγηση: Απαλλακτική ατομική εργασία. Προαιρετικά παρουσίαση κειμένων στο σεμινάριο.