Συγκρουσιακή Πολιτική, Συλλογική Δράση, Κοινωνικά Κινήματα

Περιγραφή ― Στο κλασικό του Introduction à la politique (1964), o Maurice Duverger επεσήμανε πως η πολιτική είναι Ιανική, δισυπόστατη. Υφίσταται βέβαια ως τέχνη του κυβερνάν, υφίσταται όμως και ως αγώνας. Στην πρώτη εκδοχή, που θεωρητικά έλκει από την κλασική φιλελεύθερη πολιτική σκέψη και ερευνητικά εκβάλλει στον πλουραλισμό, η πολιτική γίνεται αντιληπτή ως ένα κατά βάση τεχνικό πρόβλημα ‒ως άδολη διαδικασία επιμερισμού αγαθών (κατά την παραστατική απεικόνιση του David Easton), μέσω της λειτουργίας του Κράτους και άλλων κεντρικών θεσμών διακυβέρνησης που προκύπτουν από κοινωνικό συμβόλαιο. Έλκοντας κατά βάση από τη μαρξική ανάγνωση της ιστορικής εξέλιξης με όλες τις πολλαπλές θεωρητικές της παραλλαγές και μετεξελίξεις, η δεύτερη οπτική επερωτά και αμφισβητεί όλες σχεδόν τις καταστατικές παραδοχές της πρώτης. Η πολιτική δεν είναι εδώ άδολος επιμερισμός αγαθών (ένα τεχνικό πρόβλημα περί του καλύτερου δυνατού τρόπου διακυβέρνησης), αλλά αγώνας: σύγκρουση-απόρροια συστηματικής κυριαρχίας. Στο θεωρητικό αφήγημα της προσέγγισης αυτής δεσπόζει η άποψη ότι από την αυγή της δημιουργίας των ανθρώπινων κοινωνιών στο προσκήνιο εμφανίζονται κυρίαρχες ομάδες ‒ομάδες που με διάφορες κοινωνικές λειτουργίες και μέσα επιβολής επιτυγχάνουν ιδιοποίηση και ατομική νομή του κοινωνικά παραγόμενου υπερπροϊόντος. Κοινωνικά συμβόλαια, σύμφωνα με την οπτική αυτή, δεν υπήρξαν ποτέ, ενώ οι κεντρικοί θεσμοί διακυβέρνησης είναι οργανικά επιφορτισμένοι με την οργάνωση της συστημικής κυριαρχίας. Έπεται πως πραγματικό πρόβλημα της πολιτικής είναι η διερεύνηση των όρων συγκρότησης και πρακτικής δυο βασικών, συχνά σύνθετων και πάντως ιστορικά μεταβαλλόμενων, κοινωνικοπολιτικών κατηγοριών: των κυρίαρχων και των κυριαρχούμενων. Οι πρώτοι αποσκοπούν στην παγίωση, τη θεσμική και αξιακή νομιμοποίηση και αναπαραγωγή της πολύτιμης κυριαρχίας τους· οι δεύτεροι σε μεταβολή, μεταρρύθμιση ή άρση της. Αυτή η αέναη αντιπαράθεση, με ό,τι περικλείει αποτελεί το κύριο, το θεμελιώδες περιεχόμενο της πολιτικής. Συνάγεται πως στην προσέγγιση αυτή η πολιτική των αντιπαραθέσεων, η συγκρουσιακή πολιτική, όχι μόνο παθολογικό συμβάν της πυρηνικής πολιτικής δεν συνιστά, αλλά ‒το ακριβώς αντίθετο‒ αποτελεί οργανικό και ερευνητικά αναντικατάστατο στοιχείο της, το πλέον κομβικό πυρηνικό της στοιχείο. Με φόντο το νέο «παγκοσμιοποιημένο» πεδίο άσκησης της πολιτικής, το μάθημα αυτό αποτελεί εισαγωγή διερευνούν το ευρύ πεδίο της Συγκρουσιακής Πολιτικής, στις μέρες μας συστατική συνιστώσα της πολιτικής κοινωνιολογίας και της συγκριτικής πολιτικής ανάλυσης. Πρόκειται για πολιτική που, αν και σε συνάφεια με τη θεσμική, ασκείται ωστόσο στο περιθώριο ή και στον αντίποδά της. Πώς προκύπτουν οι συλλογικές διεκδικήσεις και τα κοινωνικά κινήματα; Γιατί και πότε οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις ρουτίνες της καθημερινότητας για να εμπλακούν στις αβεβαιότητες της συλλογικής δράσης; Αν θεωρήσουμε ότι η υλική αποστέρηση και η δυναμική προώθησης συλλογικών συμφερόντων αποτελούν βασικές προϋποθέσεις για την εκδήλωση συλλογικής δράσης, είναι άραγε αυτές αρκετές; Τι είδους πόρους κινητοποιούν τα συλλογικά υποκείμενα προκειμένου οι διεκδικήσεις τους να είναι αποτελεσματικές; Στο γενικό αυτό πλαίσιο ο προβληματισμός συγκροτείται στη βάση μιας σειράς κομβικών ερευνητικών αξόνων:

― πολιτικές ευκαιρίες: συστηματικές διαστάσεις της πολιτικοθεσμικής συγκυρίας που διευκολύνουν την ανάδυση κινηματικών υποκειμένων και δράσεων (και εξετάζονται πάντα σε αντιπαραβολή με την αντίστροφή τους κατάσταση, τους πολιτικούς περιορισμούς και τις απειλές)·

― μορφές δράσης: ιστορικά αφομοιωμένα διεκδικητικά ρεπερτόρια με τα οποία τα κινήματα προωθούν τα αιτήματά τους·

― οργανωτικές δομές και υποστηρικτικά δίκτυα·

νοηματοδοτήσεις, αξιακές πλαισιώσεις και συλλογικές ταυτότητες: ο χώρος του πολιτικού λόγου, των νοηματοδοτήσεων και των συμβολικών αναπαραστάσεων. Ενότητες: Η Συγκρουσιακή Πολιτική ως πεδίο  ―  Συλλογικές δράσεις και κοινωνικά κινήματα: μια συνοπτική ιστορική κοινωνιολογία ― Το πρόβλημα της αιτιότητας στην πολιτική ανάλυση και τρόποι απόδοσής της ― Περιβάλλον και κοινωνικά κινήματα: η προβληματική των «πολιτικών ευκαιριών» ― Ρεπερτόρια συλλογικής δράσης: η δραματουργία τη διαμαρτυρίας και το ζήτημα της αποτελεσματικότητας ― Διαχείριση συμβόλων, πολιτικός λόγος και η οπτική των «αξιακών πλαισιώσεων» ― Το ζήτημα των οργανώσεων: είναι ο «σιδηρούς νόμος της ολιγαρχίας» πράγματι σιδηρούς; ― Όταν το όραμα γεφυρώνεται με το εφικτό: συγκρουσιακοί κύκλοι και ο ρόλος της στρατηγικής ― Κρίση, συλλογικές απαντήσεις και το ζήτημα του «λαϊκισμού»… ― Κοινωνικά κινήματα και πολιτικά κόμματα: τι είδους αλληλεπίδραση; ― Το εργατικό κίνημα στην Ευρώπη, 1870-1940: μια μακροσκοπική περιήγηση ― Συλλογικές δράσεις και κοινωνικά κινήματα στον 21ο αιώνα ― Παρουσιάσεις φοιτητών

Σκοποί ― Αναδεικνύοντας τον κομβικό ρόλο και την επενέργεια της συγκρουσιακής πολιτικής, το μάθημα εξοπλίζει φοιτητές και φοιτήτριες με εννοιολογικά και θεωρητικά εργαλεία για την παρατήρηση και αποτίμηση του φαινομένου. Στο πλαίσιο αυτό προβληματοποιούνται και διερευνώνται διαδικασίες που, αν και συχνά διαφεύγουν το βλέμμα της αποκλειστικά θεσμικής προσέγγισης της πολιτικής (με αναλυτική εστία διεργασίες που συντελούνται στο εσωτερικό ή, στην καλύτερη περίπτωση, στην περιφέρεια των κρατικών λειτουργιών), αποτελούν εντούτοις όρους εκ των ως ουκ άνευ για μια σφαιρική κατανόηση του πολιτικού φαινομένου. Τονίζεται πως οι πολιτικοί θεσμοί του παρόντος χρόνου δεν συνιστούν παρά αποτύπωση συγκρουσιακών εκβάσεων μιας προηγούμενης περιόδου. Στη βάση αυτή η πολιτική των κοινωνικών κινημάτων ‒μείζονων φορέων άσκησης της συγκρουσιακής πολιτικής‒ έρχεται επιτακτικά στο προσκήνιο. Με την ολοκλήρωση του μαθήματος, φοιτητές και φοιτήτριες είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται τη σχέση δομής και δράσης καθώς και τους τρόπους με τους οποίου συνδυαστικά επενεργούν στην ανάδυση, εκδήλωση και έκβαση των κινηματικών συλλογικών δράσεων. Καθώς το ερευνητικό πεδίο που το μάθημα αναδεικνύει αποτελεί οργανικό τμήμα της σύγχρονης πολιτικής κοινωνιολογίας, ιδιαίτερη μέριμνα δίνεται στην επισήμανση κρίσιμων μεθοδολογικών όψεων των υπό εξέταση θεματικών ‒στα οποία, ενδεικτικά, περιλαμβάνονται η σημασία των επαρκώς επεξεργασμένων εννοιών, ζητήματα συγκριτικής μεθόδου, το πρόβλημα της αιτιότητας στην πολιτική ανάλυση, κ.α.

Μαθησιακά αποτελέσματα ― Βασικός στόχος του μαθήματος αποτελεί η ανάδειξη μιας κομβικής πλευράς της πολιτικής, φοιτητές και φοιτήτριες αναπτύσσουν τις παρακάτω δεξιότητες: Αναζήτηση, ανάλυση και σύνθεση δεδομένων και πληροφοριών (και με χρήση και των απαραίτητων τεχνολογιών). Εργασία σε διεπιστημονικό περιβάλλον. Παραγωγή νέων ερευνητικών ιδεών. Άσκηση κριτικής και αυτοκριτικής

Προαγωγή της ελεύθερης, δημιουργικής και επαγωγικής σκέψης

Βιβλιογραφία ― Βασικό προτεινόμενο εγχειρίδιο είναι το:

DellaPorta, Donatella, Diani, Mario (2010) Κοινωνικά κινήματα: μια εισαγωγή (Πρόλογος-επιμέλεια Σ. Ι. Σεφεριάδης), Αθήνα: Κριτική.΄

Επίσης: Tilly, Charles (2010) Κοινωνικά κινήματα 1768-2004, Αθήνα: Σαββάλας.

Σεφεριάδης, Σεραφείμ Ι. (2017) Το κόκκινο νήμα μιας δεκαετίας: αναλύσεις και κείμενα στα χρόνια της κρίσης, Αθήνα: Τόπος 2017.

Σεφεριάδης, Σεραφείμ Ι. (2006) «Συγκρουσιακή πολιτική, συλλογική δράση, κοινωνικά κινήματα: μια αποτύπωση», Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ. 27, Μάιος, σ. 7-42.

Συνοπτική βιβλιογραφία ― Aλεξανδρόπουλος, Σ. (2001) Θεωρίες για τη συλλογική δράση και τα κοινωνικά κινήματα, Αθήνα: Κριτική.

Buechler, S. M. (2000) Social Movements in Advanced Capitalism: The Political Economy and Cultural Construction of Social Activism, Νέα Υόρκη/Οξφόρδη: Oxford University Press.

Snow, D., S. A. Soule, H. Kriesi (επιμ.) (2004) The Blackwell Companion to Social Movements, Οξφόρδη: Blackwell Publishing

Davis, G. W. R. Scott, M. Zald, D. McAdam (επιμ.) (2005) Social Movements and Organization Theory, Cambridge: Cambridge University Press

Diani, M., D. McAdam (2003) (επιμ.) Social Movements and Networks: Relational Approaches to Collective Action, Οξφόρδη: Oxford University Press.

Gamson, W. A. (1990) The Strategy of Social Protest, 2η έκδοση, Belmont, CA: Wadsworth.

McAdam, D., J. D. McCarthy. M. N. Zald (επιμ.) (1996) Comparative Perspectives on Social Movements: Political Opportunities, Mobilizing Structures, and Cultural Framings, Cambridge: Cambridge University Press.

Giugni, M., D.McAdam, C. Tilly (επιμ.) (1999) How Social Movements Matter (Social Movements, Protest, and Contention), Minneapolis: University of Minnesota Press.

Goffman, E. (1986) Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience, Βοστόνη: Northeastern University Press.

Aminzade, R. R. κ.α. (2001) (επιμ.) Silence and Voice in the Study of Contentious Politics, Cambridge: Cambridge University Press.

Goodwin, J., J. M. Jasper (επιμ.) (2003) The Social Movements Reader: Cases and Concepts, Οξφόρδη: Blackwell.

McAdam D., S. Tarrow, C. Tilly (2001) Dynamics of Contention, Cambridge/ Νέα Υόρκη: Cambridge University Press.

McAdam D., D. A. Snow (1997) Social Movements: Readings on Their Emergence, Mobilization, and Dynamics, Λος Άντζελες: Roxbury Publishing Company.

McCarthy, J. D., M. Zald (1977) ‘Resource Mobilization and Social Movements: A Partial Theory’, American Journal of Sociology, 82: 1212-41.

Melucci, A. (1996) Challenging Codes: Collective Action in the Information Age, Cambridge/Νέα Υόρκη: Cambridge University Press.

Munck, R. (επιμ.) (2004) Labour and Globalisation: Results and Prospects, Liverpool: Liverpool University Press.

Piven, F. F., R. Cloward (1979) Poor People’s Movements: Why they Succeed, How they Fail, Νέα Υόρκη: Vintage Books.

Snow, D., E. B. Rochford Jr, S. K. Worden, R. D. Benford (1986) ‘Frame Alignment Processes, Micromobilization, and Movement Participation’, American Sociological Review 51: 463-81.

Trauggot, M. (1995) (επιμ.) Repertoires & Cycles of Collective Action, Durham/ Λονδίνο: Duke University Press.

Tarrow, S. (1998) Power in Movement: Social Movements and Contentious Politics, 2η έκδοση, Cambridge: Cambridge University Press.

Zolberg, A. R. (1972) “Moments of Madness”, Politics and Society (χειμώνας): σελ. 183-207.

Ψημίτης, Μ. (2006) Εισαγωγή στα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα, Αθήνα: Ατραπός.

Σειρά επιστημονικών άρθρων του διδάσκοντος, προσβάσιμα από την ηλεκτρονική σελίδα του μαθήματος.

Αξιολόγηση ― Γραπτή τελική εξέταση (70%) η οποία περιλαμβάνει ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής και ένα σύντομο δοκίμιο. Οι φοιτητές εκπονούν επίσης εργασία σε αντικείμενο που εμπίπτει στις κομβικές ενασχολήσεις του μαθήματος την οποία και παρουσιάζουν στην τάξη κάνοντας χρήση των απαραίτητων εποπτικών μέσων (30%).

Ηλ. σελίδα μαθήματος ― https://openeclass.panteion.gr/courses/TMB273/.