Ιδεολογία και τύπος (19ος-20ός αιώνας)

Περιγραφή ― Θεματικές κατηγορίες. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ

I. Η ιστορική διάσταση ― Α. Εφημερίδες, ραδιόφωνο, τηλεόραση στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική: η διάσταση της ενημέρωσης και η πολιτική παρέμβαση- η διάσταση της ψυχαγωγίας και η διαμόρφωση πολιτισμικών προτύπων - η διαφήμιση και το life-style. Ειδικότερα θα εξεταστούνε επίσης ζητήματα όπως: η ανάδυση της δημόσιας σφαίρας και η νεωτερικότητα,ο ρόλος του Τύπου στην ενοποίηση του κατακερματισμένου χώρου τον 17ο και 18ο αι., η ενημέρωση ως αγαθό και εμπόρευμα και η κοινή γνώμη σε σχέση με τη δημοκρατία και την ελευθερία του ατόμου, η διάκριση μεταξύ παραδοσιακών και νέων μαζικών μέσων, η δυναμική του διαδικτύου να διευρύνει τη δημόσια σφαίρα αλλά και να αναπαράγει τις ανισότητες της πρόσβασης στην πληροφορία (ψηφιακό χάσμα και ψηφιακή συνοχή του πλανήτη), το ερώτημα σχετικά με την ηγεμονία στο χώρο των μέσων των ισχυρών κρατών σε σχέση με το ρόλο των εθνικών μεντιακών συστημάτων και της πολλαπλής κουλτούρας, ο τρόπος που το γεγονός μετασχηματίζεται σε είδηση, η κρίση αξιοπιστίας του Τύπου και των παραδοσιακών μέσων και οι δομές της ενημέρωσης στην εποχή των διαδραστικών μέσων και της παγκοσμιοποίησης. 

Εξετάζεται επίσης H εμφάνιση του διαδικτύου και ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην επικοινωνία και στις κοινωνικο-πολιτικές δράσεις. Νέες μορφές ενημέρωσης (free press).

ΙΙ. Ανάλυση τύπου (με τη χρήση πρωτογενούς υλικού. Δίνεται ένα corpus κειμένων στους φοιτητές το οποίο έχει αντληθεί από καθημερινές εφημερίδες. Συνήθως πρόκειται για κύρια άρθρα μιας και η έμφαση είναι στην πολιτική σκέψη). ― Α. Ο ελληνικός μεσοπόλεμος ― Β.Η δεκαετία του 1940. ― Γ. Οι δύο μεταπολεμικές δεκαετίες. ― Δ. Η δεκαετία του 1980 και του 1990.

ΙΙΙ. Ανάλυση ιδεολογιών ― Η μέθοδος ανάλυσης του ιδεολογικού λόγου βασίζεται στον εντοπισμό των κεντρικών και των περιφερειακών εννοιών μιας και οι έννοιες είναι τα πρωτογενή μορφώματα των ιδεολογιών. Αναλύεται στη βάση παραδειγμάτων η συνάρθωση διαφορετικών ιδεολογιών και η συνάρθρωση στοιχείων από διαφορετικής ιδεολογίας. Εξετάζεται τέλος η συγχρονική και η διαχρονική διάσταση των ιδεολογιών.

Ως μάθημα επιστημονικής περιοχής και ανάπτυξης δεξιοτήτων, ο βασικός στόχος είναι η κατανόηση από τους φοιτητές των ειδών του κειμενικού λόγου και η εξοικείωση με την ανάλυση που δεν φέρνει σε αντιπαράθεση τον αναλυτή με το υλικό του αλλά το ερμηνεύει προσεγγίζοντας τις έννοιες ως πρωτογενή μορφώματα των ιδεολογιών.

Σκοποί-Μαθησιακά αποτελέσματα ― Συζητώντας για τις ιδεολογίες με τους φοιτητές, αναφερόμαστε σε πανταχού παρούσες νοητικές κατασκευές που νοηματοδοτούν τους πολιτικούς και κοινωνικούς ορίζοντες που μας περιβάλλουν.  Ως σύνολο ιδεών, απόψεων και αξιών συγκροτούν ένα επανερχόμενο σχήμα του οποίου κάνουν χρήση  συγκεκριμένες ομάδες διαμορφώνοντας τις δημόσιες πολιτικές. Η είσοδος της μαζικής πολιτικής στην Ευρώπη συνέπεσε με την παγίωση των μεγάλων παραδόσεων της πολιτικής σκέψης, όπως ο φιλελευθερισμός, ο συντηρητισμός και ο σοσιαλισμός που έθεσαν τα πλαίσια για τη δημόσια συζήτηση. Οι μοντέρνες ιδεολογίες είναι εξάλλου συνυφασμένες με την εμφάνιση του τύπου και την οριοθέτηση του χώρου δόμησης μιας μαζικής ιδεολογικής σκέψης. Δείχνοντας την σύνδεση των εννοιών που συγκροτούν τις διαφορετικές ιδεολογίες, το μάθημα επιχειρεί να εισάγει μια παιδαγωγική της κατανόησης των ιδεολογιών, όπως υπάρχουν και αλλάζουν και να εξοικειώσει τους φοιτητές με την ανάλυση της ιδεολογίας ως ζώσας εμπειρίας, όπως δηλαδή αρθρώνεται στον Τύπο. Μαθαίνουν έτσι οι φοιτητές να αναζητούν τα στοιχεία του ιδεολογικού λόγου στα άρθρα τα οποία αναλύονται μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας.

Οι φοιτητές μαθαίνουν να θέτουν τα ζητήματα των ιδεολογιών και την έκφραση του προσλαμβάνει κάθε ιδεολογία εντός του ιστορικού πλαισίου. Η ανάλυση του ιδεολογικού λόγου είναι εντός ιστορικής προοπτικής και διαφοροποιείται ως προς την μέθοδο προσέγγισης από την ρητορική και την ανάλυση επιχειρήματος. Μαθαίνουν έτσι παράλληλα το ιστορικό πλαίσιο και τα αιτήματα κάθε περιόδου, τις πολιτικές δυνάμεις που πρωταγωνίστησαν και το κλίμα της εποχής. Μόνον έτσι έχουν την δυνατότητα να κατανοήσουν τα κείμενα που τους δίνονται.

Οι φοιτητές εξοικειώνονται με διαφορετικά είδη κειμενικής γραφής στην εφημερίδα (κύριο άρθρο, παράγραφοι, επιφυλλίδες, χρονογράφημα) και μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ακαδημαϊκή γραφή και να διακρίνουν μεταξύ αναφοράς /Citation - γίνεται μέσα στο κείμενο και με τυποποιημένο τρόπο δίνει τα στοιχεία της πηγής, υποσημείωσης ή σημείωσης / note - γίνεται επίσης μέσα στο κείμενο, κατά κανόνα με αριθμητική ένδειξη, και δίνεται είτε στο κάτω μέρος της σελίδας, είτε στο τέλος του κεφαλαίου, είτε στο τέλος του κειμένου, παραπομπής / reference - δίνεται συνήθως στο τέλος του κειμένου και περιλαμβάνει μια περιγραφή των βιβλιογραφικών στοιχείων του τεκμηρίου στο οποίο γίνεται αναφορά, παραθέματος/quotation -κατά λέξη παρουσίαση μέσα στο κείμενο ενός αποσπάσματος από κείμενο άλλου συγγραφέα και βιβλιογραφίας/ bibliography - το σύνολο των πηγών που χρησιμοποιήθηκε για τη συγγραφή της εργασίας, δίνεται  κατά  κανόνα στο τέλος του κειμένου.

Οι φοιτητές καλούνται είτε να γράψουν μια  εργασία η οποία θα βασίζεται στην ακαδημαϊκή γραφή αλλά θα αντλεί πρωτογενές υλικό από τον Τύπο, είτε να γράψουν μια θεωρητική εργασία γύρω από ένα ζήτημα της ιστορίας του Τύπο ή της πληροφορόρησης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, είτε τέλος να αναλύσουν τον ιδεολογικό λόγο ενός κειμένου κατά την γραπτή εξέταση.

Βιβλιογραφία ― Ιστορία των εννοιών. Διαδρομές της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας (2006), Θεωρία και Μελέτη της ιστορίας 20, Ε.Μ.Ν.Ε.-Μνήμων.

Bourdieu, Pierre (1992), Language and symbolic power (επιμ. και εισαγ. John B. Thompson, μτφ.  Gino Raymond and Matthew Adamson), Cambridge : Polity Press.

Cotterrell, Roger (1999), 'Transparency, mass media, ideology and community', Journal for Cultural Research, 3: 4, pp.414 — 426.

URL: http://dx.doi.org/10.1080/14797589909367176

Dahlgren, Peter (2005), The Internet, Public Spheres, and Political Communication: Dispersion and Deliberation, Political Communication, 22:2, pp.147-162.

URL: http://dx.doi.org/10.1080/10584600590933160

Debray, Régis (1991), Cours de médiologie générale, Gallimard, Paris.

Freeden, Michael (1996), Ideologies and political theory. A conceptual approach, Oxford.

 Freeden, Michael (2003), Ideology:A very short introduction, Oxford.

Graber, Doris A. (1996), The 'New' Media and Politics: What Does the Future Hold?, Political Science and Politics, Vol. 29, No. 1, pp. 33-36. Stable URL: http://www.jstor.org/stable/420188 .Accessed: 21/02/2014 16:01.

Ηabermas, Jürgen (1991), The structural transformation of the public sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois Society (μτφ. από τα γερμανικά έκδ.1989), The MIT Press.

Harcup, Τοny & O'Neill, Deindre (2001), What Is News? Galtung and

Ruge revisited, Journalism Studies, 2:2, pp.261-280.

URL:http://dx.doi.org/10.1080/14616700118449

Καϊμάκη, Bάλια (επιμ.) (2007), Le Monde diplomatique. Μάχες για τα media, εισ.Ignacio Ramonet, Σαββάλας.

Κιουπκιολής, Αλέξανδρος, Κοσμά, Υβόν, Πεχτελίδης, Γιάννης (επιμ.) (2015), Θεωρία του Λόγου. Δημιουργικές Εφαρμογές, Gutenberg, Αθήνα.

Κομνηνού, Μαρία, Από την αγορά στο θέαμα. Μελέτη για τη συγκρότηση της δημόσιας σφαίρας και του κινηματογράφου στη σύγχρονη Ελλάδα, 1950-2000.

Lule, Jack (2011), Globalization and Media: Global Village of Babel, Rowman & Littlefield Publishers.

Poulet, Bernard (2009), Το τέλος των εφημερίδων και το μέλλον της ενημέρωσης, Πόλις, Αθήνα.

Mauro, Roberto M. (2008),'Political science education and the conceptual analysis of ideology: A pedagogy and curriculum of understanding', Journal of Political Ideologies, 13:1, 55-72.

Tunstall, Jeremy (2007), The Media were American. U.S. Media Decline, Oxford Univ.Press.

 Παπαδημητρίου, Δέσποινα (2006), Από το λαό των νομιμοφρόνων στο έθνος των εθνικοφρόνων. Η συντηρητική σκέψη στην Ελλάδα, 1922-67, Σαββάλας, Αθήνα.

Ψυχογιός, Δημήτρης Κ. (2004), Τα έντυπα μέσα επικοινωνίας. Από τον πηλό στο Δίκτυο, Καστανιώτης, Αθήνα .

Αξιολόγηση ― Οι φοιτητές αξιολογούνται είτε κατά την γραπτή εξέταση με την ανάλυση του κειμένου που τους δίδεται, είτε με τις εργασίες που κάνουν και παρουσιάζουν, αλλά και καθ’όλη τη διάρκεια του εξαμήνου με την συνεισφορά και συμμετοχή τους στον σχολιασμό των άρθρων που αναλύουμε στην αίθουσα.